Мастацка-эстэтычныя прыёмы арганізацыі і функцыянавання прасторава-часавых адносін у апавяданні

Abstract

Прастора і час як формы існавання матэрыі ў рэальным свеце прысутнічаюць практычна ва ўсіх яго праявах. Яны належаць да галоўных аб’ектаў мастацкага адлюстравання ў літаратурным творы, без гэтых катэгорый немагчыма існаванне змадэляванага ў структуры тэксту свету. У артыкуле ўпершыню ў айчыннай гуманітарнай навуцы разглядаецца спецыфіка арганізацыі прасторава-часавых адносін у творах беларускіх пісьменнікаў Івана Пташнікава і Уладзіміра Сцяпана. У апавяданнях І. Пташнікава прасторава-часавыя адносіны заўсёды маюць канцэптуальнае значэнне. Пісьменнік разгортвае сюжэтнае дзеянне з уключэннем асноўных і другарадных персанажаў; у творах мінулае і сённяшняе перасякаюцца ў непадзельнасці; праз абстрактныя і візуальныя прадметна-рэчавыя вобразы перадаюцца і фармуюцца прасторава-часавыя плыні, іх рух і змястоўна-сэнсавае значэнне ў ажыццяўленні творчай задачы; у падтэксце заўважныя асацыяцыі, якія звязваюць эпізоды ў цэласнасць, вызначаюць непарыўнасць прасторава-часавага патоку. У апавяданнях У. Сцяпана дзеянне развіваецца дынамічна, у ім галоўная роля ў рэалізацыі творчай задачы адводзіцца пераважна двум-тром персанажам. Даследуюцца падзеі, якія адбываюцца ў рэальнасці, у іх спалучэннях раскрываюцца прасторава-часавыя прыкметы. Развязка твораў бывае нечаканай, але ў межах логікі, у якой развіваецца вобраз. Прасторава-часавая мадэль беларускага апавядання ХХ ст. індывідуальная ў кожнага пісьменніка і залежыць ад творчых задач, якія ён ставіць перад сабой. У гэтай мадэлі адлюстроўваюцца светапоглядныя і філасофска-эстэтычныя арыентацыі, выяўляюцца пэўныя агульныя рысы, уласцівыя менталітэту беларуса. Мастацка-эстэтычныя прыёмы арганізацыі і функцыянавання прасторава-часавых адносін у апавяданнях з’яўляюцца выразным сведчаннем творчай індывідуальнасці пісьменніка. Разам з такімі прыёмамі мэтазгодная арганізацыя і функцыянаванне прасторава-часавай парадыгмы ў якасці істотнага кампанента абумоўлівае структурнае адзінства літаратурнага твора.