Экспазіцыя ў літаратурным творы: тыпалогія і функцыі

Abstract

Аб’ектам даследавання ў дадзеным артыкуле з’яўляецца экспазіцыя літаратурнага твора. Гэта адна з важных састаўных частак кампазіцыі твора, якая дае чытачу магчымасць азнаёміцца папярэдне з месцам і часам дзеяння, героямі і абставінамі іх жыцця. Экспазіцыя з’яўляецца адной з разнавіднасцей пачатку твора. Яна найбольш характэрна для класічнай літаратуры. У творах сучаснай літаратуры экспазіцыя можа адсутнічаць, але ў большасці выпадкаў усё адно ў іх выяўляюць сябе асобныя экспазіцыйныя прыкметы. У працы звяртаецца ўвага на шматстайнасць тлумачэнняў паняцця «экспазіцыя», розныя падыходы ў вызначэнні межаў і функцый гэтай з’явы. У артыкуле экспазіцыя супастаўляецца з іншымі элементамі кампазіцыі (зачынам, пралогам). Зачын фальклорных твораў разглядаецца як папярэднік літаратурнай экспазіцыі. Ён абумоўлены спецыфікай фальклорнай творчасці, для якой характэрна мастацкая ўмоўнасць. Экспазіцыя ў літаратурным творы, у адрозненне ад фальклорнага зачыну, можа знаходзіцца не толькі ў пачатку твора, але ў любым іншым месцы. У класічнай літаратуры, у тым ліку ў класічнай беларускай літаратуры, больш пашырана наўпроставая экспазіцыя, якая падаецца апавядальнікам на пачатку твора. У дадзеным артыкуле тыпалагічная адметнасць і функцыянальная характэрнасць экспазіцыі разглядаюцца на матэрыяле празаічных твораў класікаў беларускай літаратуры Якуба Коласа і Кузьмы Чорнага. Праведзены аналіз дае магчымасць выявіць характэрныя асаблівасці экспазіцыйных апісанняў гэтых пісьменнікаў, якія абумоўліваюцца іх творчай індывідуальнасцю і стылёвай самабытнасцю.