Трансфармацыі крылатых выразаў у маўленні (моўна- нарматыўны аспект)

Abstract

Крылатыя словы, якія ўжываюцца ў беларускай мове, даволі часта трансфармуюцца ў маўленні, што замінае адэкватнаму ўспрыняццю носьбітам мовы іх формы і сэнсу, спараджае іх паўтарэнне ў маўленні ў перайначанай форме, перашкаджае правільнаму разуменню іх зместу і выкарыстанню ў адпаведных кантэкстах. У артыкуле прадстаўлены вынікі аналізу найбольш тыповых трансфармацый крылатых слоў у літаратурна-мастацкіх і публіцыстычных тэкстах. Мэта даследавання – устанавіць і лексікаграфічна апісаць у моўна-нарматыўным плане асноўныя разнавіднасці трансфармацый у маўленні крылатых слоў, якія ўжываюцца ў сучаснай беларускай літаратурнай мове. Фактычным матэрыялам даследавання паслужылі больш за 9000 літаратурна-мастацкіх і публіцыстычных тэкстаў, з якіх было выбрана каля 1500 выпадкаў трансфармацый крылатых слоў з іншамоўных крыніц. У выніку даследавання вызначана, што крылатыя словы трансфармуюцца ў маўленні, дзе змяняецца іх структура і семантыка. Яны мадыфікуюцца ў кантэксце і ў выпадках, калі ўжываюцца як інтэртэксты (змяняюцца іх лексічныя кампаненты і сінтаксічная форма). Большая частка выпадкаў трансфармацый прааналізаваных крылатых слоў (каля 90%) не апісана ў беларускай фразеаграфіі, адсутнічае яна таксама і ў тлумачальных слоўніках сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Вызначаны і дыферэнцаваны трансфармацыі лексічных кампанентаў крылатых слоў (скарачэнне, пашырэнне, субстытуцыя), сінтаксічныя трансфармацыі (парцэляцыя, інверсія, пераўтварэнне ў іншы тып сказа), семантычныя (аўтарызацыя, канкрэтызацыя, адмаўленне і інш.), інтэртэкстуальныя (згадванне вобраза, выкарыстанне ключавых слоў, ужыванне сэнсава маркіраванай часткі). Распрацаваны прынцыпы лексікаграфічнага апісання крылатых слоў, якія трансфармуюцца ў маўленні (на матэрыяле іншамоўных адзінак)